SELANİK şehrinin tanımı…

Giriş…

Edebiyat, sanat, kültür bir toplumun ve milletin medeniyet seviyesini gösteren önemli unsurlardır. Bu edebiyatı, sanatı ve kültürü oluşturan şahsiyetler ise o toplumun temel taşıdır. Türk Edebiyatı’nın da temelini oluşturan şahsiyetler bir o kadar kıymetli ve değerlidir. Bugünkü Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde doğan edebiyatçılarımız, edebiyatın temel değerlerini, dönemin Osmanlı ve Balkan topraklarında doğmuş edebiyat sanatçılarından almaktadırlar.

Osmanlı Devleti’nin Balkan coğrafyasında varlığını muhafaza ettiği dönemlerde Türk edebiyatı için kıymetli eserler oluşmuştur. Balkan coğrafyasının onlara vermiş olduğu ilhamla, bu değerli şahsiyetler, bu eserleri oluşturmuştur. O dönemlerde şimdiki iletişim ve ulaşım araçlarının olmadığını düşündüğümüzde, günümüze kadar ulaşan eşsiz eserlerin ne kadar özenle kaleme alındığını anlamak hiçte zor değil.

Osmanlı Devleti’nin Balkan coğrafyasına iskân politikalarına başlamasıyla birlikte, bu coğrafyada bir edebiyat filizi fışkırmaya başlamıştır. Öyle ki, tasavvuf edebiyatı da  Balkan coğrafyasında yoğun olarak yaşanmıştır. Böylelikle, Balkan coğrafyası Osmanlı Devleti’nin varlığını sürdürdüğü dönemde tüm alanlarda olduğu gibi, edebiyat alanında da altın devrini yaşamıştır. Bu altın devri yaşatan edebiyat şahsiyetlerinin yeri ise ayrı bir öneme sahiptir.

Edirne’den Makedonya sınırına kadar ve şimdiki tüm Yunan adalarında Türk edebiyat şahsiyetlerini görmek mümkündür. Bu kişiler Osmanlı Devleti’nin oralardaki varlığı ve devletten aldıkları güç ile birlikte çok kıymetli eserlerini oluşturmuşlardır.

BİRİNCİ BÖLÜM SELÂNİK ŞEHİR TANIMI

SELÂNİK

Bugün Thessaloniki olarak anılmakta olup Osmanlı coğrafyacılarınca “İstanbul’un bir parçası”, yahudiler tarafından “şehirlerin anası” diye tanımlanır. 1912’ye kadar çeşitli ve çok kültürlü nüfusu ile kozmopolit bir özellik göstermiş, XIX. yüzyılda Tuna üzerindeki Rusçuk ile birlikte imparatorluğun en modern şehri olmuştur. Burası ayrıca Jön Türk hareketinin beşiği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün doğduğu şehirdir.

Themaic / Therme (Selânik) körfezinin kuzey ucunda Vardar ırmağı ağzının 16 km. kadar doğusunda yer alır. Chortiats (Osmanlı döneminde Kurusan) dağlarının eteklerinde muazzam zenginlikte bir tarım iç bölgesine hizmet veren güvenli ve geniş bir limana sahiptir. Makedon Kralı (Diadok) Kassander tarafından Makedonya Kralı II. Philip’in kızı olan karısı Thessalonike’nin adına milâttan önce 316’da kuruldu.

789 (1387) baharında Çandarlı Hayreddin Paşa ve Gazi Evrenos kumandasındaki birlikler uzun süren bir abluka neticesinde Selânik’i ele geçirdi. Osmanlılar şehirde tam bir idarî kontrol kurmadı. XV. yüzyıl tarihçilerinden Neşrî ve Ducas’ın bazı atıfları, Selânik halkının 1391 ya da 1394’te Türk idaresinden çıktı belirtmektedir.

29 Mart 1430’da bir ay süren şiddetli bir kuşatmanın ardından bizzat II. Murad önderliğindeki Osmanlı birlikleri surları aştı. Osmanlı merkezi olan Yenice-i Vardar’dan 1000 kadar Türk’ü Selânik’e yerleştirdi. Erken hıristiyan döneminden kalma Achairopoietos/Aziz Paraskevi Bazilikası’nı Eskicuma Camii diye anılacak olan bir cuma camisine dönüştürdü. Diğer bazı kiliseler ya mescide çevrildi ya da inşaat malzemesi kaynağı olarak kullanıldı.

Birinci Balkan Savaşı esnasında Ekim 1912’de Yunan ordusu güneyden, Bulgar ordusu kuzeyden Selânik’e doğru hareket etti. Vali Hasan Tahsin Paşa şehri 26 Ekim 1912’de Yunanlılar’a bıraktı. Türk ve Mûsevî nüfusun bir kısmı savaş döneminde kaçmış ya da Türkiye’ye göçmüştü. 1913 Bükreş Antlaşması ile, Türk idaresi altında yaşamak istediğini belirten şehir halkının ve özellikle yahudilerin protestolarına rağmen Selânik Yunan Devleti’nin bir parçası kabul edildi.

Birinci Dünya Savaşı sırasında Eylül 1915’te müttefik güçler Selânik’e girdi ve Bulgarlar’a karşı Makedon cephesini açtı. Ağustos 1917’de müttefiklerin şehri işgali sırasında çıkan büyük yangın, şehrin duvarları içinde kalan 120 hektarlık alandaki tarihî kısmının büyük bir bölümünü yok etti. Şehir daha sonra Fransız mimarı Hébrard tarafından çağdaş Fransız kentleşme prensiplerine göre yeniden inşa edildi. Çok önemli uluslararası bir fuar şehri, başlıca bir endüstri merkezi ve Yunanistan’ın ikinci şehri ve kültür merkezi olan Selânik’in nüfusu 1965’te 600.000’in, 2005’te 1 milyonun üzerine çıktı. Selânik birçok Osmanlı şairi, yazarı ve ilim adamının doğum yeridir.

Haftaya görüşmek dileğiyle…

Yazar: Mümin Mümin